کشور : ایران

استان : آذربایجان غربی

ارتفاع از سطح دریای آزاد : 1320 متر

موقعیت جفرافیایی : 45 درجه و 43 دقیقه و 3 ثانیه طول شرقی – 36 درجه و 46 دقیقه و 3 ثانیه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ

مساحت : 2591 کیلومتر مربع

جمعیت : بر اساس سر شماری سال 1375 شمسی 171624 نفر

مرد : 98827 نفر

زن : 81797 نفر

نرخ رشد جمعیت : 3.1

جمعیت روستایی : 63905 نفر

تعداد روستا : 212 روستا

جمعیت شهری : 107719 نفر

تعداد بخش : 2 بخش مرکزی و خلیفان

دهداری ها : آختاچی – کانی بازار – مکریان شرقی – مکریان غربی – منگور

شهر های همسایه : سردشت – پیرانشهر – نقده – ارومیه – بوکان و میاندوآب

دین : اسلام

مذهب : اهل سنت – پیرو فقه شافعی

زبان : کردی

فاصله از تهران : 835 کیلومتر

مهاباد در دامنه ی شمالی رشته کوههای زاگرس واقع شده و کوههای مرتفع خزایی – قولقولاغ – زاوابوک همچون نگینی آن را در بر گرفته اند

مهاباد دارای آب و هوای کوهستانی با زمستانهای سرد و تابستانهای نسبتا معتدل و چهار فصل آن جذابیت مخصوص به خود را دارد

در اطراف مهاباد معادن سنگهای تزئینی شامل انواع مرمر و گرانیت که بهترین معادن در نوع خود می باشد وجود دارد ضمن تامین سنگ خام مصرفی واحدهای سنگبری داخل کشور گاها بخشی از آن به خارج صادر می گردد. سنگ مرمر سفید و سبز قره قشلاق و گرانیت گاگش سنگهای کم نظیر می باشند در زمینه خاکهای صنعتی و مواد فلزی نیز پتانسیلهای خوبی از باریتین در حال بهره برداری می باشند

رودخانه مهاباد با سد مخزنی تقریبا 200 میلیون متر مکعب جدا از تامین آب شرب شهر نقش مهمی در توسعه کشاورزی مکانیزه دشت با اهمیت شهرویران ایفا می کند. این رودخانه با گذر از وسط شهر مناظر و چشم اندازهای دیدنی و دلربای دیگری بر زیباییهای شهر افزوده است

مهابادی ها مردمان خون گرم – مهمان نواز – صمیمی – با فرهنگ –و فهمیده و زبان آنان کردی است.

ویژگیهای جغرافیایی ، تاریخی و سیاسی و اداری شهرستان مهاباد :  

ویژگیهای جغرافیایی تاریخی شهرستان مهاباد :

مهاباد در گذشته آبادی كوچك بوده و در سال 1038 هجری قمری شخصی به نام بوداق سلطان، در اواخر سلطنت شاه عباس اول، ریاست ایل مكری را به دست گرفته و مركز خود را به مهاباد منتقل كرد. این شخص آثاری نظیر بردسور (پل سرخ) (1079 هجری قمری) و مزگوتی سور (مسجد سرخ) (1089 هجری قمری) از خود به یادگار گذاشته است. راجع به سابقه تاریخی و تاریخ ایجاد و احداث مهاباد اطلاع دقیقی در دست نیست. مسلم است كه بیش از 400 سال از عمر آن نمی گذرد، زیرا در هیچ یك از كتب معتبر،  حتی شرفنامه (تألیف شرفخان تبلیسی) كه در زمینه تاریخ گرد حدود 1007 هجری قمری نوشته شده اشاره‌ای به وجود مهاباد نشده است اما شهر قدیمی و باستانی بنام دریاز در نزدیكی آن وجود داشته است. ولی امروزه از این شهر باستانی جز خرابه‌های از بین رفته چیز دیگری به جای نمانده است كه  فقط دهی در نزدیكی آن شهر به همان نام بوجود آمده است، مهاباد سابقاً ساوجبلاغ نامیده می‌شد.    مرآت البلدان ناصری می‌نویسد: مسجد جامع ساوجبلاغ از بناهای بداق سلطان بن شیرخان ابن شیخ حیدرخان مكری است كه حكومت مكری و ساوجبلاغ و غیره را داشته و این مسجد را در سنه هزار و هشتاد و نه بنا نموده است و در شهریور 1314 نام این شهر به مهاباد تبدیل شد.

دولتهای عثمانی و روسیه در این شهر كنسولگری داشته‌اند. در سال 1914 كنسول روسیه در این شهر كشته می‌شود و در نتیجه به فرمان ژنرال گرچنكو مردم شهر قتل و عام می‌شوند و قحطی بی سابقه‌ای در این منطقه حكمفرما می‌شود. 

ویژگیهای سیاسی و اداری شهرستان مهاباد : 

شهرستان مهاباد در 119 كیلومتری مركز استان آذربایجان غربی و در بین شهرستانهای نقده، اشنویه، سردشت، بوكان و میاندوآب قرارگرفته و از شمال به دریاچه ارومیه محدود می‌گردد. این شهرستان دارای 2 بخش بنامهای مركزی و خلیفان و دارای 5 دهستان است.

بخش مركزی دهستانهای آختاچی غربی، مكریان شرقی، مكریان غربی، بخش خلیفان دهستانهای كانی بازار و منكور شرقی را شامل می‌شود. 

ویژگیهای جغرافیای طبیعی شهرستان مهاباد :

ـ موقعیت ، حدود و وسعت شهرستان مهاباد :

شهرستان مهاباد با وسعت 583/2591 كیلومترمربع ، حدود 04/7 درصد از سطح استانی را به خود اختصاص می دهد . این شهرستان در محدوده ارتفاعی 1000 تا بیش از 2500 متر قرار گرفته و شیب متوسط وزنی آن 9 درصد محاسبه شده است و شیب ارتفاعات از شرق به غرب و غرب به شرق و جنوب به شمال كاسته می شود و از نظر موقعیت جغرافیایی مركز شهرستان در 45 درجه و 43 دقیقه طول جغرافیایی و 36 درجه و 46 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است . 

 ـ كوههای شهرستان مهاباد :

كوههای شهرستان مهاباد با توجه به وضعیت توپوگرافی ادامه سلسله جبال زاگرس در قسمت غرب و جنوب این شهرستان واقع شده است و عمده كوه‌های منطقه لندشیخان با ارتفاع 2804 متر، كوه كلیجه با ارتفاع 2580 متر، كوه شاخ سفید با ارتفاع 1585 متر، كوه سلیم با ارتفاع 2080 متر، كوه مام قوجاق به ارتفاع 2018 متر، كوه قره داغ به ارتفاع 1652 متر و كوه قزل داغ به ارتفاع 1936 متر می باشند .

 ـ دشت های شهرستان مهاباد :

در شهرستان مهاباد یك دشت واقع شده كه توضیحاتی ذیلاً ارائه می‌نماییم دشت مهاباد با مساحت 23700 هكتار در جنوب دریاچه ارومیه قرار گرفته است این دشت اكثراً در ساحل راست رودخانه مهاباد واقع است و از آبرفتهای رودخانه مهاباد و مسیلهای منتهی به آن بوجود آمده و دشت حاصلخیزی است كه برروی رسوبات آبرفتی جدید در شهر مهاباد به سمت شمال شكل گرفته است. اراضی زیركشت در این دشت باغات و قلمستان و زراعت می‌باشد. عمده‌ترین محصولات در كشت آبی یونجه به همراه شبدر، اسپرس،گندم، جو، در كشت دیم گندم و جو می‌باشد. آب سطحی دشت را مهاباد چای تأمین می‌كند. این رودخانه از ارتفاعات مام سوار و ابراهیم جلال سرچشمه گرفته و وارد دریاچه سد مهاباد می‌شود. سد مهاباد كنترل‌كننده اصلی سرشاخه‌های رود مهاباد می‌باشد وآب ذخیره شده وارد دشت مهاباد شده و سپس مورد استفاده در مزارع و باغات قرار می‌گیرد.

ـ دره های شهرستان مهاباد :

دره‌ها كه به لحاظ موقعیت خاص خود دارای جریان آب و سرسبزی دامنه ها و ... مورد توجه علاقمندان به تفریح و گذران اوقات فراغت در ایام تعطیل و خسته از كار و محیط شهری هستند می‌باشد. 

 ـ دره كوتر :

این دره در مسیر جاده مهاباد به سردشت و شاخه ای از رودخانه مهاباد كه در آن جاری است واقع شده كه محیط و سواحل اطراف سد مهاباد بر زیبایی دره افزوده و مورد توجه بسیاری از مردم و علاقه مندان كه به گذران اوقات فراغت و مشتاق استفاده از این نعمت خدادادی هستند قرار می‌گیرد و بعلاوه افراد علاقه‌مند به صید تفریحی كه تعدادشان در این شهرستان زیاد است به این منطقه مراجعه می‌كنند.  

ـ دره عیسی كندی :

این دره در جاده برهان واقع گردیده و غارآبی سهولان در دامنه آن قرار گرفته است و از مهمترین و كم نظیرترین غارهای طبیعی كشور و از شگفت‌انگیزترین جلوه‌های طبیعت زیبای سرزمین آذربایجان غربی است كه از دیرباز مورد توجه علاقه‌مندان به طبیعت بوده است.

ـ غارهای شهرستان مهاباد :

ـ غار سهولان :

سهولان یكی از مهمترین و كم‌نظیرترین غارهای طبیعی كشور و از شگفت‌انگیزترین جلوه‌های طبیعت زیبای سرزمین آذربایجان غربی است كه از دیرباز برای ساكنان منطقه مكانی شناخته شده بود و حتی در قسمتهایی از آن از دورانهای قبل از میلاد، انسانها سكونت داشته‌اند. این غار در اثر پیگیریهای اداره كل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی و بر اساس مصوبه شماره 169 شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان اثر طبیعی، ملی در فهرست مناطق چهارگونه تحت مدیریت سازمان حفاظت زیست درآمده است.

ـ موقعیت جغرافیایی : 

غار سهولان در 46 درجه شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و 36 درجه و 46 دقیقه عرض شمالی واقع شده است.

ـ راه دسترسی : 

غار سهولان در 155 كیلومتری جنوب شرقی ارومیه و 41 كیلومتری جنوب غربی شهر زیبای مهاباد و در جنوب دریاچه ارومیه، بر سر جاده برهان كه بطور میانبر، میاندوآب را به شهر بوكان وصل می‌كند بین دو روستای عیسی‌كندی و سهولان قرار دارد و به لحاظ مجاورت با روستای سهولان به این نام معروف گشته است.

راه آن تا روستای عیسی‌كندی به مسافت 37 كیلومتر از شهرستان مهاباد آسفالته و 4 كیلومتر در امتداد راه عیسی‌كندی به سهولان خاكی است. 

 ـ تشریح وضعیت كلی غار :

غار سهولان در دامنه رشته‌كوههایی به نام قوتور قرار دارد كه بلندترین نقطه آن در سطح دریاهای آزاد 2200 متر ارتفاع دارد، ارتفاع دهانه اصلی آن در حدود 1765 متر و ارتفاع دهانه دیگری كه در فاصله نه‌چندان دور از دهانه اصلی واقع شده در حدود 1795 متر، و ارتفاع سطح آب دریاچه موجود در دل غار از سطح دریاهای آزاد 1750 متر است.

دهانه اصلی غار در اصطلاح محلی بنام كونه كوتر به معنای لانه كبوتر خوانده می‌شود كه مركب از دو واژه كونه بمعنای روزن و كوتر به معنای كبوتر است و سبب آن انبوه كبوترانی است كه در مدخل غار و ابتدای دریاچه لانه كرده‌اند.

محوطه ورودی این مدخل در ارتفاع 7 متری از سطح جاده بصورت قطعه زمین هموار نعلی شكل و پوشیده از چمن است كه چندین درختچه نیز از دل صخره‌های غار بیرون زده است.

پس از طی حدود 30 متر سراشیبی تند و خطرناك به كف دریاچه می‌رسیم و با منظره استلاگمیت‌ها و استلاگتیت‌های زیبا، كوتاه گل كلمی و پنجه‌ای روبرو می‌شویم. دهانه دیگری كه به فاصله نه چندان دور از دهانه اصلی و در ارتفاع بالاتری قرار دارد مدخلی است تنگ و باریك و انباشته از سنگهای فرو ریخته كه انسان باید برای رسیدن به كف غار و دریاچه، حدود 50 متر در دل كوه به سختی پایین برود. این مدخل در اصطلاح محلی بنام كونه مالان بمعنای روزن منازل مشهور است وجود این وجه تسمیه حكایت از آن دارد كه بشر در دورانهای مختلف در آن منزل كرده است، به استناد لایه‌های سفالی كه از منطقه دالان اصلی و تالار بزرگ و دهلیز ورودی كونه مالان بدست آمده است این غار در هزاره‌های دوم و اول قبل از میلاد تا دوره پارتی و اسلامی و حتی زمانهایی از قرون وسطی مورد سكونت واقع شده است.وضعیت داخلی غار با گذر از محوطه غار به دهانه آن می‌رسیم كه ارتفاع آن از بام غار در حدود 30 متر، عرض 12متر و ارتفاع آن 9متر می‌باشد. با گذشتن از روی سنگهای ریزش كرده به دهانه غار به ابتدای دریاچه میرسیم كه آبی صاف و زلال با عمق متفاوت دارد وسعت این دریاچه در حدود 50 * 30 مترمربع، ارتفاع گنبدی شكل این بخش از سطح ایستایی آب حدود 30 متر میانگین عمق آب در حدود 12 متر می‌باشد. دریاچه اول توسط یك دالان به عرض 2 متر، ارتفاع 8 متر، طول 40 متر، میانگین 12 متری به دریاچه دیگری منتهی می‌شود كه دارای زیبایی خاصی است این قسمت از دریاچه اولی بزرگتر است و وسعتی معادل 42 * 58 مترمربع، ارتفاع گنبدی 50 متر (تقریبی) و میانگین عمق متعادل 11 متر را دارا است. در ارتفاع این دریاچه علاوه بر یك خشكی، شبه جزیره‌ای كه به راحتی می‌توان بر روی آن از قایق پیاده شد همچنین گلوگاهها و ایوانهای طبیعی وجود دارد كه انتهای آنها به صورت تونلی در طرف راست دریاچه وجود دارد كه قایق پلاستیكی چهار نفره به سختی از آن عبور می‌كند چرا كه عرض آن در بعضی از جاها به 5/1 متر می‌رسد. میانگین عمق این قسمت در حدود 15 متر است این تونل در انتها به اندازه‌ای باریك می‌شود كه فقط یك نفر با تیوب می‌تواند از آن عبور كرده و در نهایت به بن بست برسد. به هر حال شناسایی كامل غار نیاز به تحقیقات و كاوشهای گسترده‌ای دارد.

ـ زمین شناسی غار : 

پوسته خارجی كوه (كوتر) كه غار درون آن قرار دارد از سنگهای آذرین از نوع آندریت و بازالت پوشیده شده ولی لایه‌های زیرین متشكل از لایه‌های رسوبی از نوع مارن و ماسه سنگ است و به نظر می‌رسد غار قبل از تشكیل در ارتفاع پایین‌تری از سطح فعلی و انباشته از آبهای زیرزمینی بوده است انحلال لایه‌های رسوبی سست بالاتر و سقوط آنها بر اثر فعالیتهای زمین‌شناسی دوره كرتاسه (قریب70 میلیون سال قبل) موجب پدید آمدن غار فعلی شده كه آب بالا آمده از منافذ موجود در زیرزمین رسوخ پیدا كرده و از دل چشمه‌های دره پایین دست در سمت چپ جاده جاری می‌شود و همین باعث ایستایی سطح آب دریاچه شده است.

این غار نخستین‌بار توسط ژاك دو مورگان فرانسوی مورد كاوش و بررسی قرار گرفته است. وی كه در روزهای اول تا چهارم اكتبر سال1890 میلادی یعنی حدود 107 سال پیش از این غار دیدن كرده است.
در خلال سالهای جنگ جهانی دوم غار سهولان برای دومین بار توسط یك هیئت انگلیسی نیز مورد تحقیق و مطالعه قرارگرفته ولی از یادداشتها و گزارشهای گروه تا بحال مطلبی در دست نیست، در حال حاضر مجموعه غارآبی، خشكی سهولان به مساحت 2هكتار بر اساس مصوبه شماره 169شورای عالی محیط زیست به عنوان اثر طبیعی ـ ملی شناخته شده است. این غار به موجب بند الف ـ ماده3 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، جزء مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست می‌باشد.

ـ منابع آب شهرستان مهاباد :

منابع آب شهرستان مهاباد را در سه بخش آبهای سطحی (رودخانه‌ها) آبهای زیرزمینی (چشمه‌ها، قنوات و چاهها) و آبهای راكد (سدها، تالابها و دریاچه‌ها) بررسی می‌نماییم.

 ـ آبهای سطحی شهرستان مهاباد :

ـ رودخانه ها:

در شهرستان مهاباد یك رودخانه دائمی و پرآب بنام مهاباد  جریان دارد كه در حوزه آبریز دریاچه ارومیه بوده از ارتفاعات جنوبی حوزه و از دامنه‌های شمالی كوه ابراهیم جلال سرچشمه گرفته و در جهات شمال غربی و جنوب غربی شهرستان جاری است و از قسمت علیا از قعر دره‌های عمیق می‌گذرد كه طرفین سرشاخه‌های آن را كوههای مرتفعی احاطه كرده است و در قسمت سفلی پس از گذشتن  از سد مخزنی و سد انحرافی یوسف كند كه بر روی این رودخانه احداث شده‌اند در بستر اصلی و كانال‌های مدرن ضمن آبیاری نمودن اراضی دشت مهاباد در اراضی ساحلی شوره‌زار وارد دریاچه ارومیه می‌گردد.

ـ رودخانه مهاباد :

رودخانه مهاباد از دو شاخه‌اصلی به نامهای بیطاس و كوتر و یك شاخه كوچك به نام دهبكر تشكیل شده است. شاخه بیطاس از كوه مام سوار سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسافتی وارد دریاچه سد مهاباد می‌شود. شاخه كوتر یا شاخه اصلی رودخانه مهاباد  از ارتفاعات (دامنه‌های شمالی كوه ابراهیم جلال) سرچشمه گرفته به سمت شمال جریان می‌یابد و شاخه‌های فرعی متعددی دریافت نموده و به  نام رودخانه مهاباد وارد دریاچه سد مهاباد می‌شود. شاخه دهكبر یك سرشاخه كوچك رودخانه مهاباد  است كه از كوه سرمرگان در جنوب غرب دریاچه سد مهاباد سرچشمه می‌گیرد و به سمت شرق جریان یافته و پس از دریافت چند شاخه كوچك از سمت غرب وارد دریاچه سد مهاباد می‌شود. سد مهاباد كنترل‌كننده اصلی جریان سرشاخه‌های رودخانه مهاباد می‌باشد و در جنوب شهر مهاباد واقع شده است. رودخانه پس از عبور از این مسیر در دشت مهاباد جریان یافته و از طریق كانالها اراضی زیركشت را آبیاری  می‌سازد. سپس در امتداد شمال و شمال غرب جریان یافته و پس از عبور از دارلك و خورخوره و گرد یعقوب و داش خانه وارد باتلاق‌های جنوبی دریاچه ارومیه می‌شود. وسعت حوزه آبریز رودخانه مهاباد 618 كیلومتر مربع و در سال آبی 1378 و 1379 حداكثر دبی لحظه‌ای 24/68 مترمكعب در ثانیه و مجموع دبی سالانه 908/73 میلیون مترمكعب می‌باشد.

 ـ آبهای زیرزمینی شهرستان مهاباد :

آبهای زیرزمینی شهرستان مهاباد را در سه بخش چشمه‌ها، قنوات و چاهها مورد بررسی قرار می‌ دهیم.

ـ چشمه های شهرستان مهاباد :

بعلت وجود ارتفاعات در اطراف دشت كه با دامنه‌های پرشیب و لایه‌های غیرقابل نفوذ به طرف دشت قرار دارند. بارشهای جوی به سوی دره‌ها جریان یافته و چشمه‌های متعددی 12دهنه درحاشیه دشت بوجود می‌آورند. از چشمه‌های معدنی مهاباد می‌توان چشمه معدنی مهاباد كه در مغرب مهاباد واقع شده است را نام برد.

 ـ قنوات شهرستان مهاباد :

در شهرستان مهاباد در سال 1371 تعداد 16 رشته قنات موجود بوده ولی در سال آبی 1378 ـ 1379 تعداد 2 رشته قنات با دبی تخلیه سالانه 019/0 اعلام گردیده است كه اكثر چشمه ها متروكه و خشك شده اند و دیگر مورد بهره برداری قرار نمی گیرند .

 ـ چاههای شهرستان مهاباد :

تعداد كل چاههای شهرستان مهاباد در سال آبی 1378 ـ 1379 تعداد 780 حلقه چاه موجود است از این تعداد 69 حلقه چاه عمیق و711 حلقه چاه نیمه عمیق می‌باشد كه به‌ترتیب با آبدهی سالانه 034/6 و  459/31 میلیون متر مكعب و مجموع آبدهی سالانه 493/37 می‌باشد.

 ـ آبهای راكد شهرستان مهاباد :

آبهای راكد شهرستان مهاباد را در سه بخش سدها، تالابها و دریاچه‌ها مورد بررسی قرار می‌دهیم.

 ـ سدهای شهرستان مهاباد :

ـ سد مهاباد :

سد مخزنی مهاباد تقریباً در1كیلومتری جنوب غربی شهر مهاباد قرارگرفته است. این سد دارای700متر طول تاج بوده و ارتفاع آن 5/46 متر می‌باشد. دریاچه پشت این سد 360 هكتار وسعت دارد و برروی رودخانه مهاباد بسته شده است.

  ـ تالاب های شهرستان مهاباد :

ـ تالاب بین المللی قپی بابا علی :

این تالاب به وسعت 1000هكتار در سمت چپ جاده مهاباد ـ میاندوآب و در نزدیكی روستایی به همین نام واقع است و از تالابهای مهم منطقه بوده ولی متأسفانه به لحاظ پدیده خشكسالی در چند سال اخیر آب آن بطور كلی خشك گردیده است و در صورت بارندگی و بالا آمدن سطح آبهای زیرزمینی دوباره این تالاب احیاء می‌گردد. اخیراً توسط حفاظت محیط زیست اقداماتی صورت گرفته تا از آب سیمینه‌رود از مسیر قیزقلعه پایینی تلخاب به این تالاب هدایت شود تا انشاءالله در آینده نزدیك شاهد احیای این تالاب ارزشمند باشیم.

ـ سد انحرافی یوسف كند :

ـ محل و موقعیت :

مختصات جغرافیایی این سد انحرافی عبارت است َ46 و ْ36 عرض شمالی و َ43 و ْ45 طول شرقی كه از لحاظ تقسیمات كشوری جزء محدوده شهرستان مهاباد محسوب می‌شود و ارتفاع آن از سطح دریا 1340 متر است.

ـ راه دسترسی :

سد انحرافی یوسف كند در 5 كیلومتری مهاباد و در كنار جاده آسفالته ارومیه ـ مهاباد واقع شده است و هنگامیكه از مهاباد 5 كیلومتر بطرف ارومیه جلو برویم سد انحرافی را در سمت راست خود مشاهده خواهیم كرد. 

ـ مساحت و محدوده :

سد یوسف كند از شمال به زمینهای پوشیده از درختان بید منتهی می‌شود. پشت درختان بید بطرف خشكی، باغات میوه قرار دارند. در سمت غرب تالاب جاده ارومیه ـ مهاباد قرار دارد. در شرق و جنوب تالاب درختان بید رشد كرده‌اند كه پشت آنها چمنزار و یا باغات میوه قرار دارند.

لازم به توضیح است كه به مرورزمان و با ته‌نشین شدن لجن و مواد زائد موجود در فاضلابهای ورودی در بستر سد و وجود پوشش گیاهی مناسب جهت لانه‌گذاری پرندگان این منبع آبی مصنوعی بصورت یك تالاب درآمده است. عمق متوسط این سد 194 سانتی متر،  و حداكثر عمق 180 سانتی متر است.

ـ هیدرولوژی :

مشخصات سد انحرافی یوسف كند بشرح زیر است :

نوع سد                                      خاكی با سرریزبتنی

طول تاج                                    443 متر

ارتفاع در قسمت بتنی                  5/4 متر

حجم كلی سد انحرافی                200000/1 مترمكعب

دریچه آبگیر اصلی                      2 عدد با ظرفیت تخلیه 6/8 مترمكعب در ثانیه

تعداد درب تخلیه                         1 عدد با ظرفیت 10 متر مكعب در ثانیه

سال شروع ساخت                       1346

سال پایان ساخت                        1349

لازم به توضیح است كه دبی متوسط رودخانه مهاباد قبل از ورود به پشت سد اصلی مخزنی مهاباد 54/10 مترمكعب در ثانیه است و حجم كلی آب سالیانه رودخانه 333 میلیون مترمكعب است.

 ـ حوزه آبخیز سد یوسف كند :

سد یوسف كند سد انحرافی است كه برای تكمیل سد اصلی مهاباد احداث شده و چون منشاء تأمین آب سد انحرافی یوسف كند در اصل از حوزه آبخیز سد اصلی مهاباد است، لذا اطلاعات زیر كه مرتبط با حوزه آبخیز سد مهاباد و همچنین سد انحرافی یوسف كند است ارائه  می‌گردد :

رودخانه مهاباد كه سد بر روی آن احداث شده، از بهم پیوستن دوشاخه كوتر و بیطاس تشكیل می‌گردد. مساحت آبخیز رودخانه كوتر53700 هكتار و مساحت حوزه آبخیز رودخانه بیطاس 27900 هكتار برآورد شده است. مجموعه مساحت حوزه آبخیز حدود 2 درصد مساحت كل استان آذربایجان غربی را شامل می‌شود.

ـ وضعیت فیزیكی حوزه آبخیز :

همانطوریكه ذكر شد، شكل منطقه آبخیز (حوزه آبخیز) تقریباً بیضی بوده كه قطر بزرگ آن در جهت شمال ـ جنوب به طول 45 كیلومتر و قطر كوچك آن در جهت شرق ـ غرب به طول 32 كیلومتر می‌باشد كه حدود مشترك آن با حوزه‌های مجاور به قرار زیر است:

1ـ با حوزه آبریز رودخانه زاب كوچك                                                                 60 كیلومتر

2ـ با حوزه آبریز رودخانه سیمینه رود                                                                    5/42 كیلومتر

3ـ با حوزه آبریز رودخانه دشت مهاباد                                                                   5/27 كیلومتر

4ـ با حوزه آبریز رودخانه گدار چای                                                                     12 كیلومتر

از نظر توپوگرافی حوزه آبخیز سد مهاباد، از كوههای منظم تشكیل شده است و به تدریج كه به طرف جنوب و جنوب غربی می‌رویم سلسله جبال مرتع‌تر می‌شود. شیب متوسط منطقه 33 % می‌باشد كه این امر امكان فعالیت در حوزه را راحت می‌كند.

 ـ وضعیت زمین شناسی حوزه آبخیز :

اكثر تشكیلات حوزه از سیلهای دوره كرتاسه زیرین تشكیل یافته ولی در غرب منطقه آهكهای سیاه رنگ كرتاسه بالایی نیز مشاهده می‌گردد و این حالت كه ساختمان طبقات زیرین دارای سنگهای نفوذ پذیر (آهكهای سیاهرنگ) می‌باشد، در غرب حوزه باعث وجود چشمه شده است، به طوریكه 5/4 آب پشت سد از شاخه غربی تأمین می‌شود. هر چند كه میزان نزولات آسمانی نیز در غرب منطقه بیشتر از شاخه شرقی است ولی عامل نفوذپذیری و عدم تبخیر شدید نیز از عوامل مؤثر در آبدهی شاخه به شمار می‌آید.

شیلهای موجود درحوزه اكثراً به علت ناخالصی‌های میكایی یا آهكی یا ماسه‌ای به صورت ورقه‌های نازك تا ضخیم از یكدیگر جدا می‌گردندكه این عوامل ممكن است در اثر تغییرات رطوبت، درجه حرارت یا حركات كوهزایی و یا وجود سیل به وجود بیاید. البته تجزیه هیدروژنال آنها در اثر عوامل تخریب به فرسایش آنها كمك می‌نماید. دنیزه‌شدن شیلهای مزبور سبب پیدایش شیلهای متافیزیك (تالك شیست) گردد. البته باید توجه داشت كه تخریب آنها از خود شیلها سریع‌تر می‌باشد بنابراین، وجود تشكیلات شیلی در فرسایش قسمت اعظمی از این حوزه مخصوصاً حوزه بیطاس نقش مهمی را ایفا می‌نماید.

با مطالعات انجام گرفته در منطقه معلوم گردید كه عوامل فرسایش و تخریب در حوزه فرعی بیطاس بطرق مختلف زیر فعالیت نموده و رسوبات زیادی را به دریاچه سد وارد می‌نمایند.

1ـ تخریب شیلها اغلب باعث پیدایش خاكهای عمیقی در اكثر مناطق بالاخص بین دره‌ها شده كه شخم آنها مخصوصاً در دامنه‌های پرشیب و تا حدودی در جهت شیب، به تخریب و فرسایش كمك بیشتری نموده و باعث حمل رسوبات مخصوصاً رسوبات معلق می‌گردد. خاكهای مزبور چون بیشتر از نوع رس می‌باشد (كائولینیت، ایلیت، مونت موریونیت) كه در نتیجه جذب آب و تورم آنها در قسمت زیر باعث لغزش گردیده كه در دره‌ها مشاهده می‌شود. بنابراین كانی رس بطریقی كه در فوق اشاره گردید، قسمت قابل توجهی ازرسوبات وارد به دریاچه سد را تشكیل می‌دهد.

2ـ در پاره‌ای از دره‌ها به عنوان مثال دره خره‌جو، بسمت راست حوزه یعنی حوزه بیطاس قبل از آبادی بیطاس با مساحت حدود 77/43 كیلومترمربع تشكیلات شیلی كمتر تخریب شده و طبقه مقاوم به خوبی واضح است. در چنین حالتی تراكم پوشش گیاهی كمتر بوده و اولین بارندگی و احتمالاً اولین سیل رسوبات زیادی مخصوصاً بصورت رسوبات درشت به دریاچه سد وارد می‌نماید. البته دره‌های دهبكر و جانداران در حوزه كوتر (سمت غربی حوزه آبخیز) در قسمتهایی كه پوشش كم داشته و شرایطی نظیر آنچه كه شرح داده شد، دارا می‌باشند، فرسایش زیادی داشته و رسوبات انبوهی به دریاچه سد حمل می‌نمایند. ولی به طور كلی پوشش گیاهی در اكثر نقاط این حوزه بهتر از بیطاس بوده و تخریب و فرسایش رسوبات آهكی از تشكیلات شیلی كمتر است. البته ارتفاعات آهكی تند با توجه به تغییرات درجه حرارت در شب و روز انباشتگی آب به صورت یخ و ذوب آنها با توجه به شرایط توپوگرافی كه دارند سبب تخریب و فرسایش و حمل مواد درشت شده و به شكل قلوه سنگهای كوچك و بزرگ مدورو بیضوی به دریاچه سد وارد می‌گردند.